Gan là một cơ quan vô cùng quan trọng và phức tạp trong cơ thể con người, thường được ví như “nhà máy của cơ thể” hay “siêu anh hùng”. Gan là cơ quan lớn nhất và nặng nhất, có thể nặng tới 1,5 kilôgam.

Gan đảm nhận hàng loạt các chức năng then chốt đối với sự sống. Dưới đây là các chức năng chính của gan mà:

1. Chức năng gan đầu tiên : Nhà máy chuyển hóa đường, mỡ, đạm không bao giờ nghỉ dù chỉ 1 giây

Gan xử lý các nguyên vật liệu chính là thức ăn được hấp thụ sau khi đi qua ống tiêu hóa, bao gồm ba loại chất dinh dưỡng cơ bản: glucid (đường), lipid (mỡ), và protein (chất đạm).

1.1 Chuyển hóa Đường (Glucid)

Gan đóng vai trò như một kho dự trữ và điều tiết năng lượng chính cho cơ thể:

• Nhiên liệu và Kho dự trữ: Đường (glucid) được xem là nhiên liệu của chúng ta, giống như xăng dầu đổ đầy vào bình chứa nhiên liệu của ô tô để xe có thể chạy. Gan dự trữ lượng đường mà cơ thể đã hấp thu, tương tự như cách chúng ta để đồ dự trữ trong tủ bếp.

• Điều tiết đường huyết: Gan duy trì nồng độ đường trong máu (đường huyết) luôn ổn định. Khi chúng ta không ăn uống gì, gan sẽ từ từ giải phóng đường từ kho dự trữ này theo nhu cầu của cơ thể.

• Tiếp nhận nguyên liệu: Khi chúng ta ăn các thực phẩm giàu đường (ví dụ như tinh bột từ khoai tây chiên, bánh mì, hoặc soda), tuyến tụy (một người bạn của gan) sẽ tạo ra insulin để “gõ” vào cánh cửa của lá gan, giúp đường có thể đi vào. Sau đó, các tay thợ tế bào của nhà máy gan (tế bào gan) sẽ bắt tay vào việc xử lý.

1.2 Chuyển hóa Mỡ (Lipid)

Gan xử lý chất béo (lipid) và quản lý cholesterol bằng các cơ chế đặc biệt:

• Xà phòng hóa chất béo: Khi chúng ta ăn chất béo (ví dụ: mỡ trong khoai tây chiên hoặc bít tết), chúng không tan trong môi trường nước của hệ tiêu hóa. Gan xử lý việc này bằng cách không ngừng sản xuất ra một kiểu nước rửa chén hay xà phòng: ấy chính là mật. Mật giúp nhũ hóa chất béo, khiến chúng có thể hòa tan và được hấp thu, sau đó được đưa đến các tế bào gan để “gia công”.

• Vận chuyển Cholesterol: Gan tạo ra cholesterol, là thành phần thiết yếu cho cơ thể. Gan chia cholesterol thành những kiện hàng nhỏ (như bưu kiện), mỗi kiện mang trên mình một kiểu mã vạch giúp chúng đến được đúng tay người nhận (tức là tới các mô và cơ quan cần cholesterol). Những kiện hàng này được vận chuyển nhờ các “xe tải” (protein chuyên biệt) do tế bào gan sản xuất.

• Thanh lọc Cholesterol xấu: Gan tạo ra HDL (cholesterol tốt), hoạt động như một chiếc bừa cào, thu gom cholesterol xấu (LDL) rồi dẫn chúng về gan để thanh lọc và phân hủy, nhờ vậy mà cơ thể được thanh lọc.

• Nơi dự trữ Mỡ thừa (Triglyceride): Lượng triglyceride thừa (chất béo) mà các tế bào cơ thể không dùng đến thường được lưu giữ bên ngoài gan, thường là ở cái bụng mỡ (với đàn ông) và phần dưới đùi (cùng phần hông) (với phụ nữ).

Hình minh  họa Gan là cổ máy chuyển hóa không ngừng nghỉ của cơ thể (st)

1.3 Chuyển hóa Đạm (Protein)

Gan là nơi tái cơ cấu chất đạm thành các thành phần cần thiết cho sự sống:

• Siêu Nguyên liệu và Công nhân: Protein (chất đạm) là một loại siêu nguyên liệu mà gan sẽ tái cơ cấu để phù hợp nhất với cơ thể chúng ta. Từ đó, gan tạo ra những loại protein khác được gọi là protein công nhân.

• Vật liệu xây dựng: Một số protein được tạo ra là protein cấu trúc, có chức năng cung cấp các thành phần để cấu thành tế bào của chúng ta, giống như những vật liệu mà người ta dùng để xây một bức tường (cọc, bê tông, thạch cao). Nếu thiếu một thành phần, toàn bộ công trình (cơ thể) có nguy cơ sụp đổ.

• Đông máu: Gan tạo ra các protein giúp làm đông máu (cục máu đông hình thành sau khi bị thương). Không có lá gan, cơ thể chúng ta sẽ mất hết máu.

• Vận chuyển trong máu: Albumin, một loại protein phi cấu trúc khác do gan tạo ra, giống như protein trong lòng trắng trứng, có chức năng vận chuyển trong máu các acid béo, hormone và thuốc.

2. Chức năng gan siêu việt cho cơ thể Thải độc và Thanh lọc.

Gan đóng vai trò tối quan trọng trong việc thải độc và thanh lọc cơ thể, chức năng này được ví von là một “nhà máy” hoạt động không ngừng, hay cụ thể hơn là “trạm thanh lọc công nghệ cao” và “bộ lọc, một rào chắn tuyệt vời”.

2.1 Gan là Nhà Máy Xử Lý Chất Thải Độc Hại

Gan xử lý các chất thải do chính quá trình chuyển hóa của cơ thể tạo ra, biến chúng thành dạng ít độc hơn để cơ thể có thể thải ra ngoài một cách an toàn.

Chức năng
Ví dụ Minh Họa  
Cơ chế Thải độc 
Xử lý Amonia (Chất độc thần kinh)
Chuyển hóa chất tẩy rửa siêu độc hại: Gan tiếp nhận Amonia – một chất thải siêu độc hại, giống như amonia trong các sản phẩm tẩy rửa mà chúng ta vẫn dùng. Gan tìm ra một “mẹo” là biến đổi amonia thành ure.
Ure tuy vẫn độc hại nhưng lại có ưu thế là được thận nhanh chóng tiếp nhận và được thải ra ngoài qua nước tiểu. Nếu gan ốm yếu, amonia tích tụ có thể gây hôn mê.
Trung hòa Gốc Tự Do
Lá chắn chống “Gỉ Sét” hóa học: Trong quá trình hoạt động, các tế bào gan tạo ra chất oxy hóa được gọi là gốc tự do. Chúng độc hại giống như nước oxy già. Gan được trang bị chất chống oxy hóa tự nhiên (giống như tấm lá chắn chống tên lửa) để giải độc các gốc tự do này.
Gốc tự do nếu không được trung hòa sẽ phá hủy mọi thứ chúng gặp trên đường, đặc biệt là màng tế bào và DNA

2.2 Gan là Bộ Lọc và Rào Chắn Tuyệt Vời

  • Gan liên tục giám sát và thanh lọc lượng máu chảy qua nó. Tĩnh mạch cửa dẫn máu đầy dưỡng chất và chất độc đến gan, nơi tất cả phải được phân hủy hoặc cố gắng được phân hủy.
  • Kiểm soát Biên giới và Đội Vệ sinh: Gan hoạt động như một bộ lọc, một rào chắn tuyệt vời trước các vi sinh vật và chất gây ô nhiễm khác mà chúng ta có thể gặp phải.
  • Khi thành ống tiêu hóa trở nên dễ bị tổn thương và bị “rò” (ví dụ: do ăn uống mất cân bằng hoặc uống rượu), các chất độc hại và vi sinh vật sẽ “thoát” vào máu.
  • Gan kích hoạt những tế bào được gọi là đại thực bào. Những tế bào này được ví như “yêu tinh phàm ăn” (đại tức là lớn, thực nghĩa là ăn), chúng sẽ “xơi tái những kẻ không mời mà tới” (các chất độc và vi sinh vật) để bảo vệ cơ thể chúng ta khỏi bị nhiễm khuẩn.
  • Thải độc Thuốc và Hoạt chất Ngoại lai: Gan chịu trách nhiệm thải độc và xử lý các chất ngoại sinh (như thuốc, phân tử gây ô nhiễm, thuốc trừ sâu). Gan thiết lập các hệ thống nhằm loại bỏ những chất độc hại này, ví dụ như sử dụng cùng một loại peptide thải độc, glutathione, để xử lý rượu và paracetamol.

2.3 Gan là Trạm Tái Chế Chất Thải Sinh Học

Gan còn đảm nhiệm việc xử lý một loại chất thải sinh học quan trọng:

• Tái chế Túi Xách Tay Oxy: Gan đảm nhận quá trình hủy hoại huyết sắc tố. Huyết sắc tố giống như một kiểu túi xách tay nhỏ mà các hồng cầu mang theo để vận chuyển oxy.

• Tạo màu cho Mật và Phân: Gan biến huyết sắc tố đã bị hủy hoại thành một chất dẫn xuất gọi là bilirubin. Chính chất này khiến mật có màu vàng và sau khi được vi khuẩn trong ống tiêu hóa biến đổi, nó khiến phân có màu nâu cùng mùi hôi thối rất đặc trưng.

3. Chức năng Tiêu hóa (Sản xuất Mật)

Gan (lá gan) đóng vai trò trung tâm trong quá trình chuyển hóa, nhưng chức năng trực tiếp của nó đối với hệ tiêu hóa chủ yếu xoay quanh việc xử lý và chuẩn bị chất béo (lipid) để cơ thể có thể hấp thu được, thông qua việc sản xuất mật. Gan còn là cánh cửa đón tiếp tất cả các dưỡng chất (và độc tố) từ ruột non.
Dưới đây là chi tiết về chức năng tiêu hóa của gan:

3.1 Vai trò “Cửa Ngõ Tiếp Nhận”

Gan nằm ở vị trí chiến lược, chính giữa ống tiêu hóa và tim. Nó hoạt động như một trạm kiểm soát trung tâm:
• Đường Dẫn Độc Đáo (Tĩnh Mạch Cửa): Khi thức ăn đã được nhai, nhào trộn và biến đổi thành các chất dinh dưỡng cơ bản (đường, mỡ, đạm) trong ống tiêu hóa, chúng không đi thẳng vào hệ tuần hoàn chung. Thay vào đó, gan mở ra một cánh cửa duy nhất được gọi là tĩnh mạch cửa.
• Tiếp nhận Nguyên liệu và Chất độc: Tĩnh mạch cửa giữ vai trò quan trọng hơn các động mạch thông thường, vì nó dẫn máu đầy dưỡng chất và chất độc đến gan. Tại đây, tất cả phải được phân hủy hoặc cố gắng được phân hủy.
• Ví dụ: Tưởng tượng gan là một nhà máy, nằm ở vị trí thuận lợi nhất. Thay vì hàng hóa (dinh dưỡng) được vận chuyển thẳng tới các kho khác nhau (cơ thể), tất cả đều phải qua cổng kiểm soát của nhà máy gan trước khi được phân phối ra ngoài.

3.2 Chức năng Tiêu hóa Chủ yếu: Sản xuất Mật

Mật là sản phẩm do gan sản xuất ra không ngừng, có vai trò thiết yếu trong việc tiêu hóa chất béo.
Chức năng
Ví dụ Minh Họa 
Chi tiết 
Xà phòng hóa Chất béo
Mật hoạt động như một kiểu nước rửa chén hay xà phòng.
Chất béo (lipid) chúng ta ăn vào, giống như dầu trong bát dầu giấm, không tan và không thể được hấp thu ở trạng thái nguyên bản trong môi trường nước của hệ tiêu hóa. Gan tạo ra mật để nhũ hóa (làm tan) chất béo, khiến chúng có thể được hấp thu.
Dự trữ và Phân phối
Mật được tích trữ trong một cái túi (túi mật).
Khi thức ăn có chất béo (ví dụ như món khoai tây chiên) đi vào hệ tiêu hóa, túi mật sẽ co lại và giải phóng lượng mật đã dự trữ đó qua các ống mật chuyên biệt để đến ruột.
Tái chế Chất thải Sinh học
Mật có màu vàng là nhờ bilirubin (dẫn xuất từ việc gan hủy hoại huyết sắc tố).
Bilirubin này sau đó được vi khuẩn biến đổi trong ống tiêu hóa, khiến phân có màu nâu cùng mùi hôi thối rất đặc trưng.
Lưu ý về Túi mật:
• Mật được sản xuất ra là để tiêu hóa. Tuy nhiên, mật rất đắng.
• Nếu túi mật bị loại bỏ (ví dụ: do sỏi mật), gan vẫn là cơ quan đầy quyền lực và sẽ bù đắp bằng cách tạo ra đủ mật cho một bữa ăn bình thường.
• Tuy nhiên, nếu bạn ăn một bữa ăn “thịnh soạn” (quá nhiều chất béo), thiếu những tia mật tập trung từ túi mật, chất béo có thể không được tiêu hóa hết, dẫn đến cảm giác “đầy bụng” hoặc tiêu chảy

4. Chức năng gan dự trữ cho tương lai

chức năng dự trữ là một trong những chức năng gan có vai trò then chốt và phức tạp nhất của gan, biến gan thành một kho dự trữ (hay một nhà kho) quý giá của cơ thể.

Gan không chỉ lưu trữ các dưỡng chất thiết yếu mà còn phải quản lý và tích trữ các chất độc hại, đôi khi phải đối mặt với lựa chọn khó khăn giữa việc lưu trữ các chất độc hại hay giải phóng chỗ trống để dự trữ vitamin và khoáng chất.

4.1 Dự trữ Đường (Glucose/Glucid)

Gan là cơ quan chính trong việc dự trữ nhiên liệu cho cơ thể, giữ vai trò như một kho dự trữ và bộ điều chỉnh năng lượng:

  • Tủ bếp gia đình: Chức năng gan dự trữ lượng đường mà cơ thể đã hấp thu, giống như cách chúng ta để đồ dự trữ trong tủ bếp.
  • Gan dự trữ đường dưới dạng glycogen (một chuỗi glucose). Gan có thể tích trữ được từ 70 đến 100 gam đường, tương đương khoảng 14 đến 20 viên đường.
  • Vai trò điều tiết: Gan duy trì nồng độ đường trong máu (đường huyết) ổn định. Khi chúng ta không ăn uống (ví dụ, lúc ngủ hoặc giữa các bữa ăn), gan sẽ từ từ giải phóng đường từ kho dự trữ này theo nhu cầu của cơ thể.
  • Thích ứng khi thiếu hụt: Nếu kho dự trữ đường cạn kiệt (trung bình khoảng 24 giờ nhịn ăn), gan sẽ tự xoay xở để sản xuất ra đường và năng lượng bằng cách huy động mỡ của chính mình và mỡ cơ thể để tạo ra thể ketone (một loại thế phẩm của đường).

4.2 Dự trữ Mỡ (Lipid)

Gan có khả năng chuyển hóa và dự trữ chất béo, đặc biệt khi cơ thể nạp quá nhiều năng lượng:

  • Tích trữ năng lượng cho chuyến di cư: Gan tích trữ lượng đường dư thừa dưới dạng mỡ. Khả năng tích trữ mỡ này gần như không có giới hạn.
  • Việc này xảy ra tương tự như ở những con ngỗng hoặc vịt được nhồi ngô giàu đường để tạo ra gan béo (chứng nhiễm mỡ), nhằm phục vụ cho chuyến di cư (tiêu thụ năng lượng tích trữ trong gan).
  • Vai trò điều tiết: Việc tích tụ mỡ trong gan là một giải pháp hết sức tự nhiên, giải pháp duy nhất mà gan có sẵn để điều tiết việc bài xuất chất dinh dưỡng vào máu, đồng thời không đưa quá nhiều chất dinh dưỡng đi lưu thông.
  • Lưu ý: Lượng triglyceride thừa (chất béo) mà các tế bào cơ thể không dùng đến thường được lưu giữ bên ngoài gan (chẳng hạn ở bụng hoặc đùi/hông).

4.3 Dự trữ Vitamin và Khoáng chất

Chức năng gan dự trữ các chất dinh dưỡng quan trọng bao gồm vitamin và khoáng chất.

  • Kẽm: Gan dự trữ Kẽm là một thành phần quan trọng đối với hơn 2.000 chức năng hóa học của gan.
  • Sắt: Cơ thể chúng ta chứa trung bình khoảng 5 gam sắt. Nếu cơ thể không bài tiết sắt hoặc nếu chúng ta nạp vào quá nhiều, lượng sắt dự trữ sẽ tích tụ dần trong nhiều cơ quan, dĩ nhiên cả gan.
  • Gan bị “Han gỉ”: Quá trình tích tụ sắt bất thường trong gan được ví như việc sắt han gỉ (stress oxy hóa). Lượng tích tụ này có thể tăng lên đến 10, 20, thậm chí 40 gam, thay vì chỉ 5 gam, trong khoảng thời gian 30 năm. Tình trạng này có thể dẫn đến xơ cứng gan (xơ hóa).

Chức năng gan đa nhiệm của gan thật tuyệt vời ( ảnh st)

4.4 Dự trữ Chất độc (Độc tố)

Gan hoạt động như một hệ thống lưu trữ để đối phó với các chất độc.

  • Như Chôn vùi rác thải độc hại: Khi gan xử lý các chất độc, các chất độc hại có nguy cơ cao nhất hoặc tích tụ sâu trong gan, gan càng cố gắng bảo vệ cơ thể và phải mất nhiều thời gian hơn để tống chúng ra ngoài.
  • Nếu chúng ta không hỗ trợ gan thanh lọc các chất độc hại (độc tố, chất thải và mầm bệnh), gan sẽ không có không gian để hệ thống lưu trữ chúng ta tới đa, bao gồm cả dưỡng chất.
  • Gan hấp thụ lượng độc tố trong giai đoạn giải phóng cảm xúc. Gan cũng là nơi xử lý độc tố và chất béo, giữ giữ lại và loại bỏ chúng. Gan phải phóng thích các chất độc để lấy chỗ dự trữ vitamin, khoáng chất và các chất dinh dưỡng quan trọng khác.

Chức năng dự trữ là một trong chức năng gan quan trọng không chỉ là kho chứa dưỡng chất (đường, vitamin, khoáng chất), mà còn là nơi tạm thời tích trữ và vô hiệu hóa các chất độc hại và chất thải, mặc dù việc này có thể gây tổn thương cho chính gan (như nhiễm mỡ hoặc tích tụ sắt) nếu tình trạng quá tải kéo dài.

5. Khả năng Tự chữa lành chỉ có ở gan.

Gan là cơ quan duy nhất trong cơ thể có được khả năng tái sinh nhanh chóng. Khi bị hư hại hoặc tổn thương, gan không chết mà mọc lại, đưa chúng ta đến gần hơn với sự bất tử, giống như một siêu anh hùng. Khả năng tự chữa lành này cho phép gan phục hồi sau các tổn thương.

Gan là một cơ quan kín đáo và điềm tĩnh, không gây đau (hoặc rất ít) vì vùng này không có dây thần kinh, do đó người ta thường bỏ quên nó. Hiểu rõ cơ chế hoạt động của gan là ý thức được vai trò then chốt của cơ quan này trong việc duy trì sức khỏe.

 

Trà Giang thân tặng bạn bộ video đặc biệt “GIẢM EO – GỌN DÁNG”.


👉 Các bài tập đơn giản, dễ áp dụng, chỉ vài phút mỗi ngày, nhưng hiệu quả trong việc giúp bạn nhanh chóng sở hữu vóc dáng thon gọn và phong thái tự tin.

Đăng ký nhận quà tại đây: [Link nhận video]

 

Trà Giang

Đọc thêm:

Bí quyết đốt mỡ hiệu quả trong 1 nốt nhạc

Nhịn ăn gián đoạn: 1 bí quyết giảm cân hiệu quả

3 Phút Cắt Giảm Tinh Bột Để Giảm Cân

Sự thật về chế độ ăn keto – Giảm cân an toàn hay rủi ro tiềm ẩn?

Giảm cân cho người tiểu đường: Bí quyết sống khỏe, dáng thon

—

👋 Mọi người có thể nhắn tin trực tiếp để Giang tư vấn rõ hơn nhé!

🗣️ Liên hệ với Nguyễn Trà Giang:

Nhắn tin: [Nguyễn Trà Giang Health]
Blog: [Đọc các bài viết tự chăm sóc sức khỏe tại nhà]
Facebook: [Theo dõi Trà Giang]
Youtube: [Nguyễn Trà Giang health]
Email: nguyentragiang5492@gmail.com